Ο λανθασμένος κι ο ηττημένος είναι εξοβελιστέος και κατακριτέος. Το λάθος και η ήττα κουβαλούν το φορτίο της ντροπής. Είναι «κακό» να κάνεις λάθη, «δεν πρέπει» να χάνεις ποτέ.
Η προτεσταντική ηθική τείνει να επικρατήσει καθολικά: η ήττα και το λάθος είναι στιγματισμένα, αξία έχει μόνο ο νικητής· μόνο αυτός είναι ο αρεστός, ο «θεϊκός»· σ’ αυτόν όλη η δόξα και τα πλούτη.
Στον λανθασμένο και στον χαμένο θα συμπεριφερθούμε με απαξίωση. Μας «ντρόπιασε», μας «ξεφτίλισε», οπότε κι εμείς θα τον εκμηδενίσουμε, θα τον ισοπεδώσουμε, θα τον ποδοπατήσουμε, θα τον διαπομπεύσουμε. Σαν άγρια θεριά, θα αντλήσουμε την ανάλογη ηδονή από αυτή μας τη συμπεριφορά.
Κι όμως, το λάθος και η ήττα είναι τα πιο πολύτιμα παιδαγωγικά εργαλεία. Αν δεν κάνεις λάθη, δε θα μάθεις. Αν δε χάσεις, δε θα μπορέσεις ποτέ να γίνεις αληθινός νικητής.
Η ήττα μάς στέλνει μηνύματα· πάντοτε έχει κάτι ανεκτίμητο να μας πει για τον εαυτό μας, πάντοτε κουβαλά μια σοφή διδαχή. Αρκεί να έχουμε ανοιχτό το μυαλό και την ψυχή μας.
Η ήττα μάς εξελίσσει, μας οδηγεί παραπέρα, μας ανοίγει δρόμους για την αυτογνωσία και την αυτοπραγμάτωση.
Η ήττα και το λάθος ενδεχομένως είναι το φάρμακο για την αλαζονεία και την έπαρσή μας, το καμπανάκι πριν την οριστική μας συντριβή, το σημάδι για ν’ αλλάξουμε και να αναπτυχθούμε, για να θεραπεύσουμε τα ελαττώματά μας και να ανακαλύψουμε τις αρετές μας.
Ας κλείσουμε τ΄αυτιά στην οχλαγωγία της εποχής κι ας αποκωδικοποιήσουμε το μήνυμά της. Είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για τη μόνιμη επιτυχία και ο καλύτερος οδηγός για τις νίκες του μέλλοντός μας.
Εκτός αν μας αρκούν τα περιστασιακά και τα εφήμερα. Σημείο των καιρών είναι κι αυτό.
Αλίμονο σε όποιον δε μαθαίνει από τα λάθη και τις ήττες του, αλίμονο σε όποιον δεν ξέρει να χάνει, αλίμονο σ’ αυτόν που δε θα χάσει ποτέ.
Τα έχει πει κι ο μακαρίτης ο Ρασούλης, που τόσο τον καμαρώνουμε, δίχως ποτέ να τον ακούμε:
"Μα πάλι ΟΦΗ είμαστε..."
